اشتراک گذاری:
قرآن كريم به سوره‌ها و سپس آيه‌ها تقسيم شده و پايان هر آيه با حرفى مشخص مى‌شود كه آن را در اين مقام، «فاصله» ناميده اند. فاصله داراى نقش اساسى در آفرينش نظماهنگ قرآن است. عمل آن، همچون عمل قافيه در شعر و سجع در نثر مى‌باشد،دانشمندان پيشين به دليل دورى جستن از تشبيه نادرست قرآن به شعر، از همين اندازه نيز اجتناب كرده و حروف سجع آفرين پايانه‌هاى آيات را فاصله ناميده‌اند و گويند خداوند متعال بر اين تكيه و تصريح فرموده كه بنده و فرستاده خويش را شعر نياموخته و چنين چيزى شايستگى او و رسالت او را نداشته است. «و ما علّمناه الشعر و ما ينبغى له إن هو إلاّ ذكر و قرآن مبين لينذر من كان حيّا و يحقّ القول على الكافرين». (يس /69-70)
پيامبر اكرم(ص) و پيش از او پيامبران ديگر آمدند تا نور فطرت را در دل انسان‌ها پيدا و گنجينه‌هاى خرد را كه نهفته در درون ايشان است آشكار سازند. از اين رو شعر در آستان اين رسالت راهى ندارد و سخن كتابى همانند قرآن، دور از شعرى است كه قوام و دوام آن به عنصر خيال و مواردى همچون مبالغه، اغراق و مانند آن مى‌باشد. با اين همه، كلام هنرمندانه قرآن آراسته به زيبايى هايى است كه در شعر نيز وجود دارد كه از آن جمله «فواصل آيات» را مى‌توان نام برد در اين مورد به عنوان مثال مى‌توان به آيات سوره طه اشاره كرد، هنگامى كه موسى(ع) براى مأموريت رسالت آماده مى‌شود از خداى متعال درخواست‌هايى مى‌كند و خداوند درخواست‌هاى وى را برآورده مى‌سازد و پاسخ وى را با اين آيه آغاز مى‌كند: «قال قد أوتيت سؤلك يا موسى» (طه /36) آيات ادامه مى يابد و پس از چند آيه كه در برگيرنده ياد كرد نعمت‌ها و منت‌هاى الهى است، به اين بخش مى‌رسد:
«فرجعناك الى امّك كى تقرّ عينها و لاتحزن و قتلت نفساً. فنجّيناك من الغم و فتنّاك فتوناً فلبثت سنين فى أهل مدين ثم جئت على قدر يا موسى».(طه /40)
اين آيه نيز همانند آيه پيشين به خطاب «يا موسى» ختم مى‌شود. ختم اين آيه به خطاب مكرر، هم تنبه مجددى براى موسى از جانب خداوند است و هم سخن را به بهترين شكل موزون مى‌سازد، بى آنكه هيچ احساس زيادت و تكرارى پديد آيد.
هنگامى كه از فواصل آيات سخن به ميان مى‌آيد، منظور زمانى است كه بر آخر كلمات، وقف و سكون داده مى‌شود، در غير اين صورت، نظم آهنگين فواصل بر هم مى‌خورد. نظير آن چه در اين آيات يده مى‌شود:
«ثم أدبر و استكبر، فقال إن هذا إلّا سحر يؤثر، إن هذا الّا قول البشر، سأصليه سقر، و ما أدريك ما سقر، لاتبقى و لاتذر، لوّاحة للبشر». (مدثر /23-29)
بسيار روشن است كه در گروه‌هاى آيه‌اى فوق، تنها با وقف بر سر آيات است كه همسانى آهنگين فواصل به چشم مى‌خورد.
آثار فواصل بر نظماهنگ قرآن
كاركرد فواصل آيات تقريباً همان كاركرد قافيه در شعر است ولى فراتر از آن و منحصر به خود مى‌باشد. به هر حال، فواصل آيات آثار و عملكردهايى را در ايجاد نظمآهنگ دقيق در ميان آيه‌هاى شريفه قرآنى دارد كه از آن جمله است:
1 – تأثير موسيقايى.
2 – تشخّصى كه به كلمات خاص هر آيه مى‌بخشد.
3 – لذتى كه قافيه از برآورده شدن يك انتظار به وجود مى‌آورد، در فواصل آيات اين لذت چندين برابر ديده مى‌شود و باعث ايجاد نشاط روحى خواننده (قارى) قرآن مى‌گردد.
4 – زيبايى معنوى يا تنوع در عين وحدت.
5 – تنظيم فكر و احساس قارى قرآن.
6 – استوارى لفظى آيات.
7 – كمك به حافظه و سرعت انتقال قاريان قرآن، جهت فهم مفاهيم قرآنى.
8 – ايجاد وحدت در شكل آيات.
9 – كمك به تداعى معانى.
10 – توجّه دادن به زيبايى ذاتى كلمات.
11 – تناسب و قرينه سازى.
12 – ايجاد قالب مشخص و حفظ وحدت در بين آيات.
دیدگاهتان را بنویسید