اهمیت و ضرورت امر به معروف و نهی از منکر و برخی شبهات مربوط به این دو فریضه

1- واجب فراموش شده و مظلومترین واجب در اسلام است.
2- از سن تکلیف به بعد وظیفه همگانی همه مسلمانان ” است.
3- پر تکرار ترین واجب اسلام است بیشتر از صد آیه در قرآن و نزدیک به نهصد حدیث در مورد آن ذکر شده است.
4- ترک آن عامل و منشاء اکثر مشکلات مسلمانان می باشد.
5- بیشترین گلایه خداوند در قرآن کریم از صالحان هر قوم و دلیل نزول عذاب بر خوبان جوامع مختلف ترک این دو فریضه بوده است.
6- باتوجه به وضعیت فعلی جامعه و بروز پدیده بدحجابی و کشف حجاب در ملاء عام آموزش عمومی در خصوص انجام صحیح امر به معروف و نهی از منکر لازم و ضروری به نظر می رسد.
7- بیشترین شبهه مسلمانان در خصوص همین فریضه است و به خاطر همین شبهات اکثر مسلمانان در این خصوص به گناه ترک واجب مبتلا هستند.

برخی از شبهات در خصوص امر به معروف و نهی از منکر که عموماً توسط دشمنان اسلام مطرح و وارد عقاید دینی مسلمانان شده اند:

شبهه 1- اگر امر به معروف و نهی از منکر واجب میباشد پس چرا با بعضی از ضرب المثلها در تعارض می باشند؟ ضرب المثلهایی مانند عیسی (ع) به دین خود موسی (ع) به دین خود رطب خورده منع رطب کی کند کسی را داخل قبر کسی دیگر نمی گذارند سرت در لاک خودت باشد با یک گل بهار نمی شود کار پاکان را قیاس از خود مگیر و …
جواب: طی تحقیقات به عمل آمده توسط محققین مرکز تخصصی امر به معروف و نهی از منکر این ضرب المثلها ساخته دولتهای استعماری میباشند و حتی روایت رطب خوردن پیامبر صلوات الله علیه نه تنها جعلی می باشد بلکه حتی سند روایی هم ندارد.

شبهه ۲- در صورتی که امر به معروف و نهی از منکر هزینه ،جانی مالی و آبرویی داشته باشد. انجام این دو فریضه جایز است؟
جواب: باید اهم و مهم کنیم و ببینیم معروف ترک شده و منکر در حال انجام یا انجام شده اهمیت بیشتری دارد با حفظ این سه موهبت الهی (جان، مال و آبرو)

شبهه۳- چون به فلسفه و چرایی وضع معروفات و منکرات علم نداریم پس امر به معروف و نهی از منکر ضرورتی ندارد.
جواب: ندانستن فلسفه و چرایی وضع معروفات و منکرات مجوز ترک امر به معروف و نهی از منکر نیست؛ همین مقدار که معروفتت و‌منکرات را بشناسیم.تکلیم بر ما واجب است گرچه همه معروفتت و‌منکرات را نشناسیم

شبهه ۴- چون احتمال عدم تاثیر امر به معروف و نهی از منکر بر روی فرد خاطی متصور است. پس انجام آن واجب نیست.
جواب: هر جا احتمال عدم تاثیر هست احتمال تاثیر هم هست.
امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در تحریر الوسیله ” با ظن به عدم تاثیر هر چند قوی باشد تکلیف ساقط نمی شود.” مقام معظم رهبری حفظه الله در کتاب واجب فراموش شده احتمال تاثیر همه جا قطعی است.
مقام معظم رهبری حفظه الله در کتاب واجب فراموش شده مراتبی را برای احتمال تاثیر عنوان نموده اند؛ از جمله
باقی ماندن قبح گناه در ذهن فرد به تاخیر افتادن گناه کمتر شدن تعداد دفعات ارتکاب به گناه انتقال گناه از منظر عموم به خفی، شریک نشدن آمر به معروف و و ناهی از منکر در گناه فرد خطاکار به واسطه انجام این دو فریضه و …

شبهه ۵– شرط سوم امر به معروف و نهی از منکر یعنی “استمرار بر گناه” آیا به معنای این است که مثلاً در دفعات اول و دوم وقوع گناه تذکر دادن واجب نیست؟
جواب: استمرار بر گناه به معنای جاری و ساری بودن گناه و وقوع حالت ارتکاب به آن میباشد ولو اینکه دفعه اول ارتکاب توسط فرد گناهکار باشد امر به معروف و نهی از منکر واجب می گردد.

شبهه ۶– جنسیت (هم جنسی) و محرمیت در امر به معروف و نهی از منکر شرط محسوب می شود؟
جواب: خیر منتهی با رعایت وقار و حیای بیشتر می بایست به وظیفه شرعی خود در این خصوص عمل نماییم.

شبهه ۷- در امر به معروف و نهی از منکر کوچکتر بودن به لحاظ سنی موجب بی احترامی به فرد خطاکار نمی شود؟
جواب: خیر؛ مثلاً در قرآن کریم حضرت ابراهیم علیه السلام عموی خود، آزر را نصیحت می نماید.

شبهه ۸ – چنانچه خودمان عادل و عامل به انجام معروف یا ترک منکر نباشیم آیا حق انجام این دو فریضه را نداریم؟
جواب : بدون استثنا همه مراجع عظام تقلید بر این حقیقت توافق دارند که عاملیت و عادل بودن در امر به معروف و نهی از منکر شرط نیست.
_ حضرت علی علیه السلام وامر بالمعروف تكن من اهله به خوبیها امر کن تال خودت نیز اهل آن باشی نامه ۳۱ نهج البلاغه
_ در کتاب دروغی به نام رطب” تالیف دکتر علی تقوی مدرس برتر مرکز تخصصی امر به معروف و نهی از منکر کشور به طور مفصل به جعلی بودن روایت منتسب به پیامبر اکرم و میدان پرداخته شده که طبق آن چون خود ایشان در آن روز خرما میل نموده است از نصیحت پسر بچه ای که در مصرف خرما افراط می نموده خودداری می نماید

شبهه ۹_ نداشتن حکم ماموریت یا کارت ضابطین قضایی و … مانع انجام این دو فریضه است؟
جواب: خیر : داشتن حکم ماموریت یا کارت ضاطین قضایی و … ضرورتی ندارد و مطابق اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران امر به معروف و نهی از منکر وظیفه همگانی مردم عنوان شده است ولی برخورد فیزیکی با افراد خاطی و تعیین مجازات کیفری و اجرای آن در مورد اینگونه افراد در حوزه اختیارات حکومت اسلامی است.

شبهه ۱۰_ بهتر نیست امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنیم تا دنیا پر از گناه شود و به تبع آن ظهور امام عصر(عج)، زودتر اتفاق افتاده و حضرت انحرافات را از بین ببرند
جواب : ظهور حضرت با مقدمه سازی و اصلاحات اساسی که است به وجود می آورند، اتفاق می افتد.
و المسارعين اليه في قضاء حوائجه و مرا از شتابندگان به سویش در برآوردن خواسته هایش قرار بده … دعای عهد مثل امام (ع)مثل کعبه است که به نزدش روند و او نزد کسی نیاید بحار الانوار، ج ۲۶ می ۲۵۲

شبهه ۱۱_ آیا معنای این حدیث امیرالمومنین (ع) که ” خوشا کسی که به عیوب خودش بپردازد “این نیست که تا خودمان را اصلاح نکرده ایم به امر به معروف و نهی از منکر اقدام نکنیم؟
جواب : خیر معنای این حدیث این است که اگر خود را اصلاح کنیم تاثیر کلاممان بیشتر می شود.
_ حضرت آیت اله العظمی بهجت (ره) عامل بودن با عادل بودن شرط وجوب نیست؛ گرچه در صورت عامل بودن، تاثیرش بیشتر میشود رساله استفنانات معظم له

شبهه ۱۲_ عدم اذن و رضایت پدر مادر و همسر نسبت به امر به معروف و نهی از منکر می تواند مجوز ترک آنها باشد؟
جواب : خیر؛ گرچه پدر مادر و همسر و… ممکن است از روی دلسوزی توصیه هایی داشته باشند که در برخی موارد رعایت آنها لازم و ضروری است؛ لكن عدم اذن و رضایت آنها نمی تواند دلیل ترک این دو واجب الهی باشد.

شبهه ۱۳_ آیا امر به معروف و نهی از منکر بازی با آبروی فرد خاطی نیست؟ خصوصاً وقتی که تذکر در ملاء عام باشد؟
جواب: خیر؛ کسی که به صورت علنی گناه میکند خودش با آبروی خودش بازی میکند؛ منتهی سعی شود حتی الامکان آبرو و حرمت فرد گناهکار حفظ شود.

شبهه ۱۴_ آیا امر به معروف و نهی از منکر دو قطبی کردن جامعه و ایجاد اختلاف در بین مردم نیست؟
جواب : فرد گناهکار با گناه علنی خود جامعه را دو قطبی میکند و اصولاً اگر این استدلال درست باشد پس العياذ باالله. ائمه (ع) و رهبران دینی جامعه اسلامی بانیان دو قطبی سازی جامعه هستند.

شبهه ۱۵ – آیا امر به معروف و نهی از منکری که باعث دلخور شدن و ناراحتی افراد گناهکار شود درست است؟
جواب: امر به معروف و نهی از منکر اگر به روش صحیح انجام شود دلخوری فرد خطاکار از عدم انتقاد پذیری اوست و نه به دلیل عدم صحت این دو تکلیف شرعی
باران که در لطافت طبعش خلاف نیست در باغ لاله روید و در شوره زار خس

شبهه ۱۶_ در صورتی که امر به معروف و نهی از منکر باعث جتک حرمت یا مسخره شدن آمر به معروف و ناهی از منکر شود آیا باز هم انجام آن جایز است؟
جواب : بله جایز است در آیه ۳۰ سوره مبارکه یس به مسخره شدن و مورد استهزاء قرار گرفتن تمام انبیاء اشاره شده است.
در عصر حاضر هم میبینیم که توسط نشریات غربی حتی برای پیامبر اکرم (ص) کاریکاتور موهن طراحی می گردد.

شبهه ۱۷_ آیا جایز است در امر به معروف و نهی از منکر با فرد خطاکار بحث و مجادله کنیم یا او را قانع سازیم؟
جواب : خیره بنا به توصیه مقام معظم رهبری در یک جمله بگویید و بگذرید. … تاثیر گذاری تذکر مختصر زمانی مشخص می شود که افراد متعددی تذکر بدهند؛ گرچه ممکن است حتی یک تذکر هم موجب متحول شدن فرد گردد. همچنانکه از این دست موارد در تاریخ فراوان مشاهده میگردد. از جمله داستان توبه بشر حافی با نصیحت امام کاظم علیه السلام

شبهه ۱۸_ چرا در امر به معروف و نهی از منکر اینقدر به مساله عفاف و حجاب پرداخته می شود؟
جواب : اولاً در سالهای اخیر بی حجابی رایجترین منکر است که زمینه ساز بسیاری از معضلات اخلاقی دیگر شده است.
دوماً معضل بی حجابی روز به روز و بیشتر از قبل عادی انگاری میشود و علنی تر ظاهر می گردد. حضرت علی(ع) بزرگترین گناه آن است که صاحبش آن را کوچک بشمارد مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، جلد۱۱، صفحه ۳۵۰
سوما حجاب پرچم و نماد مسلمانی و عفت و حیای مسلمانان است و در هر شرایطی نباید اجازه داد این نماد از صحنه زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان حذف شود چرا که محو آن به معنای محو اسلام واقعی است.
چهارماً مقام معظم معظم رهبری در بیانات خود به این نکته اشاره میفرمایند که فرهنگ مثل هوایی است که آن را تنفس کنیم … و از آنجا که حجابی باعث آلودگی فرهنگ جامعه میگردد الودگی فرهنگی نیز به مثابه خفگی روح و روان انسانها می باشد.

شبهه ۱۹_ بهتر نیست به جای امر به معروف و نهی از منکر افراد بدحجاب و بی حجاب به جرم اختلاسگران و دزدها رسیدگی شود؟
جواب : اولاً به همه منکرات باید رسیدگی شود؛ هم دزدی و اختلاس هم بی حجابی و ….
دوماً در صورت دسترسی به مدارک ،جرم به اختلاسها هم رسیدگی میشود؛ پس این همه دادگاه رسیدگی به پرونده های اختلاس چیست؟
سوماً گناهی را که نمی بینیم دزدی و اختلاس نباید بهانه تذکر ندادن به گناهی بشود که دیده می شود و علنی است (مثل بی حجابی)
چهارماً افراد بی حجاب هم به لحاظ اخلاقی درد محسوب میشوند دزد دل مردانی که همسرانشان به لحاظ زیبایی از افراد
بی حجاب پایین ترند … دزد ایمان و آرامش جوانان مجرد و …..
پنجماً مطابق روایات ائمه معبر السلام خداوند برای گناهان علنی سخت گیر تر است و گناهان مخفی را راحتر می بخشد.

شبهه ۲۰ _ چرا آمران به معروف و ناهیان از منکر بیشتر نهی از منکر میکنند تا امر به معروف؟
جواب: اولاً هم امر به معروف و هم نهی از منکر در روزگار اخیر کمتر از میزان مورد انتظار انجام می شود و نه یکی از آنها
دوماً هم امر به معروف و هم نهی از منکر دو روی یک سکه اند و فرق چندانی با هم ندارند.
سوماً ما بیشتر شاهد انجام منکر هستیم تا ترک معروف مثلاً کسی که نماز نمیخواند ما فعل ترک نماز او را مشاهده نمی کنیم چرا که احتمال میدهیم ممکن است نماز را مثلاً در منزل یا جای دیگر خوانده باشد.

شبهه ۲۱ _ آیا امر به معروف و نهی از منکر منافاتی با آیه ” لا اکراه فی الدین” ندارد؟
جواب: خیر؛ چون اولاً این آیه به حوزه اعتقادات و باورها مربوط میشود ولی امر به معروف و نهی از منکر به حوزه رفتارها و
باید و نبایدها برمی گردند.
دوماً پذیرش ،دین مساله ای فردی است ولی ترک بسیاری از معروفات و ارتکاب به بسیاری از منکرات، جنبه حق الناس دارند.
سوماً معنای این آیه این است تا زمانی که شخص اسلام را نپذیرفته مثل مسلمانان تکلیفی بر او نیست؛ اما زمانی که اسلام را پذیرفت مکلف به انجام تمام تکالیف شرعی واجب است که دو مورد از آنها امر به معروف و نهی از منکر می باشند.

شبهه ۲۲ _ بهتر نیست به جای امر به معروف و نهی از منکر به دنبال اقدامات ریشه ای و اساسی برویم؟
جواب : خیر؛ چون اولاً امر به معروف و نهی از منکر و کار ریشه ای و اساسی دو مقوله جدا از هم می باشند که انجام هر کدام از آنها به جای خود درست و منطقی است.
دوماً مطابق نظر بزرگان دین امر به معروف و نهی از منکر تنها واجباتی هستند که به علت فوری بودن، قضا ندارند و باید به
موقع و بدون فوت وقت انجام شوند.
سوماً بعضی از افراد با امر به معروف و نهی از منکر اصلاح میشوند و نه با کار زمان بر و بلند مدت

شبهه ۲۳_ بهتر نیست که در بحث امر به معروف و نهی از منکر به دنبال مصادیق حساسیت زای اجتماعی مثل عفاف و حجاب و روزه خواری نرویم؟
جواب : اولاً رسیدگی به معضلات حساسیت را و غیر حساسیت زا تزاحمی با هم ندارند و باید به همه آنها پرداخت
دوماً هر موضوعی که دشمن بر روی آن بیشتر متمرکز شده و روی آن کار مینماید در اولویت رسیدگی است.

شبهه ۲۴_ وقتی گناه اینقدر زیاد شده امر به معروف و نهی از منکر ما چه تاثیری می تواند داشته باشد؟
جواب: اولاً گناه با سکوت و بی تفاوتی ما زیاد شده است
دوماً هر کسی باید به اندازه توان و استطاعتش ادای دین نماید.
سوماً راه حل این مسائل به جای سکوت و محافظه کاری افزایش تعداد آمران به معروف و ناهیان از منکری است که به
صورت خودجوش مسائل و احکام انجام صحیح این دو واجب را فراگرفته باشند.

شبهه ۲۵_ با توجه به اینکه مرحله اول انجام امر به معروف و نهی از منکر مرحله قلبی می باشد آیا با صرف ورود به مرحله اول فعلاً انجام سایر مراحل آن یعنی مرحله اشاره تذکر زبانی و … ضرورتی ندارد؟
جواب: اولاً معنای مرحله قلبی به معنای ” انتقال حالت انزاجر از حالت قلبی به چهره و رفتار ” است و نه فقط به معنای داشتن احساس تنفر از گناه
دوماً بعد از بروز تنفر قلبی در چهره و ظاهر انجام سایر مراحل آن واجب است

شبهه ۲۶ _ آیا از آیه آخر سوره مبارکه کافرون یعنی لکم دینکم ولی دین (۶) کافرون) یا آیه “علیکم انفسکم ” ( ۱۰۵ مانده مفهوم مستحب بودن یا ترک امر به معروف و نهی از منکر استنباط نمی شود؟
جواب: خیر؛ چرا که آیه آخر سوره مبارکه کافرون بر تعامل اجتماعی با کفار دلالت دارد و نه تعامل با مسلمانان و آیه علیکم انفسکم به این معناست که در بحث انجام واجبات و ترک محرمات مراقب همدیگر باشید و این مسائل را از همدیگر مطالبه نمایید.

شبهه ۲۷ _ آیه و لتكن منكم امه يدعون الى الخير …” ( ۱۰۴ آل عمران آیا دلالت بر این موضوع دارد که باید گروهی از مسلمانان امر به معروف و نهی از منکر کنند و این دو تکلیف از گردن سایر مسلمانان ساقط است؟
جواب: خیر چون اولاً واژه من در” کلمه “منكم”، “من” تبعیضیه یا بعضیه نیست.
دوماً به معنای این است که بر کسانی که شرایط چهارگانه امر به معروف و نهی از منکر برایشان محقق میگردد انجام این دو فریضه واجب است؛ که تقریباً در تمام موقعیتها این چهار شرط محقق می باشد.

شبهه ۲۸- بهتر نیست به عقاید همدیگر احترام بگذاریم؟ مگر افراد گناهکار مثل آمران به معروف و ناهیان از
منکر کسی را امر و نهی می کنند؟
جواب: اولاً به عقاید باطل نباید احترام گذاشت.
دوماً کسانی که این شبهه را مطرح می.کنند به خاطر نداشتن موقعیت برتر و نداشتن قدرت است که این پیشنهاد را طرح می نمایند و گرنه در تمام اغتشاشات پیش آمده از اول انقلاب تاکنون؛ خصوصاً در جریان شعار پوچ زن-زندگی-آزادی بسیاری از آمران و ناهیان و حافظان امنیت به شهادت رسیدند.
سوماً بله متاسفانه بعضی از گناهکاران دیگران را به ترک واجبات و انجام منکرات دعوت می کنند.

اینها تنها تعداد معدودی از شبهات مربوط به این دو واجب فراموش شده میباشند که به حضورتان تقدیم گردیدند. امید است انشاء الله برادران و خواهران عزیز بیش از پیش با تقید بیشتر به این دو ،فریضه منشاء تحولات و برکاتی برای خود
خانواده و جامعه باشند.

برگرفته از دوره مجازی آموزش امر به معروف و نهی از منکر با تدریس دکتر علی تقوی – مدرس برتر مرکز تخصصی امر به معروف و نهی از منکر کشور

نگارش و تدوین متن : مدیریت امر به معروف و نهی از منکر معاونت اجتماعی سپاه کربلا استان مازندران